Frankrijk – l’Après M
Het idee dat voedsel de samenleving moet dienen, en niet de commerciële belangen van een klein groepje mensen, is niet nieuw. Eind 2019 ging een McDonald’s-restaurant in een buitenwijk van de Franse stad Marseille failliet. Het restaurant speelde een belangrijke sociale rol in de wijk, waar ruim 40% van de bevolking in armoede leeft en waar er nauwelijks voorzieningen zijn. Toen de sluiting ondanks protest toch doorging, besloten buurtbewoners het pand te bezetten en het een echt sociale bestemming te geven. De commerciële burgers en frieten maakten plaats voor solidaire bloemkool, bananen, brood en warme gerechten als couscous: de oude McDonald’s werd omgetoverd in een voedselbank en betaalbaar restaurant. Gerund door en voor buurtbewoners.
Alleen al in de eerste vijf weken dat de voedselbank open was, kregen 1.000 mensen een voedselpakket. Mensen die het echt hard nodig hadden, want de armoede in deze wijk is enorm. Een inwoner omschrijft het zelf: ‘Mensen leven hier in flatgebouwen als kippenhokken, met honger, drugsgeweld en continue politiecontroles. En er is de voortdurende belediging door mensen die op ze neerkijken – uit racisme, maar vooral uit afkeer van armoede.’ Daarom speelde de McDonald’s ook zo’n belangrijke rol in de wijk. Het was ‘maar’ een fastfoodrestaurant, maar voor veel mensen uit de wijk was het de enige plek om samen te komen en voor veel jongeren in de wijk de enige mogelijkheid op een baan en een betere toekomst.
De oud-medewerkers van de McDonald’s die nu samen l’Après M runnen zeggen dat het fastfoodrestaurant niet failliet ging omdat het filiaal niet goed draaide, maar omdat werknemers zich hadden verenigd in een vakbond en betere arbeidsomstandigheden wisten af te dwingen – het moederbedrijf wilde van het opstandige filiaal af, bang voor besmetting van andere filialen.
Na de sluiting, en toen de coronacrisis om zich heen sloeg, werd de McDonald’s al snel bezet door oud-medewerkers, activisten en buurtbewoners. Veel mensen hadden van de ene op de andere dag geen inkomen meer en het sluiten van de scholen en het ontbreken van de schoolmaaltijden maakte de honger erger. De borden aan de muren prezen nog steeds burgers, frieten en happy meals aan, maar op de parkeerplaats van het restaurant werden duizenden kilo’s groenten, fruit, brood en sap weggegeven. Helemaal gratis. Allemaal donaties van boeren en winkels die het eten anders weg zouden gooien.
Een illegale bezetting werd een legale overname toen de burgemeester van Marseille vanwege het succes van de voedselbank van l’Après M besloot het pand van de McDonald’s te kopen. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat burgers een filiaal van een van de grootste en kapitaalkrachtigste bedrijven in de wereld in beslag namen. En het leven na de grote M is een leven dat niet het kapitaal maar de mensen dient. Op een prikbord in het restaurant staat: “Alleen ga je snel, samen gaan we ver” en een oud-medewerker van de McDonald’s, nu medewerker van de l’Après M zegt: “Hier verkopen we geen Big Mac meer en buiten we geen werknemers meer uit. Hier reiken we elkaar de hand.”
Een lokale kunstenaar gebruikte restjes blauwe, roze en paarse restjes verf die waren gebruikt voor de Franse snelwegen en gaf het oude fastfoodrestaurant een nieuw gezicht. De grote M bleef staan en de karakteristieke vormen van het restaurant blijven herkenbaar, maar het uiterlijk is nu speels en rebels. L’Après M maakt ook gebruik van de slogan die de multinational in Frankrijk gebruikte, maar om problemen met copyrights te voorkomen deden ze wat slimme aanpassingen. “Venez comme vous êtes” (kom zoals je bent) werd “Comme vous êtes, vous venez” (zoals je bent kom je). Daarmee leggen ze ook de nadruk de “je”, de medewerker, de eter, de gemeenschap, en niet op de kassalades van de multinational die gevuld moeten worden.
Via een crowdfunding haalde het team achter l’Après M genoeg geld op om ook het restaurant te heropenen. De parkeerplaats wordt nu gebruikt als voedselbank en kruidentuin en binnen kunnen mensen frietjes en burgers bestellen, gemaakt met vooral lokale producten. Ongedocumenteerden eten er gratis, anderen betalen € 3 voor een maaltijd. Een van de hamburgers werd ontworpen door een lokale chef met drie Michelinsterren. Een voormalig manager van een van de grootste ngo’s van Frankrijk hielp met de crowdfunding en het neerleggen van de structuur van de organisatie. Bij l’Après M krijgen mensen niet alleen gratis voedsel in de voedselbank en een goedkope maaltijd in het restaurant, met dank aan subsidies van de lokale overheid, er loopt ook een project om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt op te leiden en weer een baan te geven.
